Bağımlılık Nedir ? – Bağımlılık Çeşitleri

Bağımlılık insanların dürtülerine engel olamadığı durumdur. Birey bir duruma veya nesneye aşırı derecede muhtaç hale gelir. Genelde kişiler bağımlı olduğu şeye ulaşamadığında yaşamını devam ettiremeyeceği veya kendisinin işlevsiz olacağına inanır.

İnsanlar Neden Bağımlı Olurlar?

İnsanlar neden bağımlı olurlar sorusuna cevap aslında, bağımlılıkta sürekliliği sağlayan en büyük sebep olan haz verici bir olgunun bulunmasıdır. Bağımlılıkta olunan olgu veya nesne, kişiyi stresinden, kaygılarından, sorunlarından bir süre uzaklaştırma kuvveti ve haz verme durumudur.

Özellikle genç yaşlarda bağımlılık oluşturma daha  kolay olur, gelişim çağında olan bireyler karşılaştıkları engellerle ve çatışmalarıyla savaşırken en basit yolu seçerler. Çatışmaları sebebiyle yaşadıkları stres ve sıkıntılardan kaçma yolu gibi olan ve keyif verecek bu anlar onlar için değerlidir.

Ayrıca psikolojik olarak rahatsızlıkları bulanan bireyler, bu sorunlarıyla baş etmek yerine daha rahat ve hoş bir yöntem gibi gözüken bağımlılık yapıcı durumlara evrilebilirler, o yolu seçebilirler.

İlgi duyulan bir şey sonradan davranışsal bir şekilde bağımlılığa dönüşebilir, bunlara alkol ve sigara bağımlılığı sayılabilecek örneklerdir. Bir durumdan kaçış veya haz alma isteği gibi sebeplerde ise madde kullanımı bağımlılığı ön plandadır.

Bağımlı olduğu şeyle ilişkisinin artması, tüm hayatına yayılması ve bununla birlikte bireyin yaşam kalitesindeki düşüş, diğer bağımlılıklarda olduğu gibi tolerans geliştirme de görülür, çünkü örneğin günde iki saat internet veya oyun belli bir süre sonra yetmeyip sürekli artmaya başlayabilir. Geri çekilme görülür, iletişimde azalma ve belli bir ara verdikten sonra tekrar nüksetme de gerçekleşebilir.

Bağımlılığın Toplumda Yaygınlığı

Yapılan araştırmalar ışığında 20. Yüzyılın ikinci dönemi sonrasında madde bağımlılığı ve alkol bağımlılığı tüm dünya genelinde birçok coğrafyaya yayılarak büyük bir kitleye ulaşmıştır. 1992’de Amerika’da yayınlanan bir rapora göre uyuşturucuya başlama yaşı 13-14 yaş olarak saptanmıştır.

Türkiye Uyuşturucu ve Uyuşturucu Bağımlılığı İzleme Merkezi’nin (TUBİM), çeşitli kurumlarla iş birliği yaparak hazırladığı 2012 tarihli bir araştırmaya göre;

15-64 yaş grubu nüfusta bağımlılık yapan herhangi bir maddenin en az bir kez kullanım oranı %2,7 olarak hesaplandı. Bu oran cinsiyetlerde ise erkeklerde %3,1 ve kadınlarda %2,2 oldu. Madde kullanımının yaygınlığı ise 15-34 yaş grubu genç yetişkinlerde, genel nüfusa göre daha yüksek olduğu saptandı.

Genç yetişkinlerde bir uyuşturucu maddenin yaşam boyu kullanım oranı %3,0 olarak bulundu. Türkiye’de yaşamları boyunca esrar kullanma yaygınlığı %0,7 iken madde kullanımının erkek bireylerde kızlara göre daha yaygın olduğu belirlendi.

En kolay erişilebilen zararlı maddenin 2001’de uçucu maddeler iken, 2004’te ise esrar olduğu, bulunabilirlik açısından ise en çok satılan uyuşturucu sentetik hap olan ‘Ekstazi’ olduğu kaydedildi.

Bağımlılığa Yatkın Kişilik Tipleri Hangileridir?

Bağımlılığı bulunan kişilik tipleri hakkında yapılan araştırmalara göre alkol bağımlılığı bulunanlarda anti-sosyal kişilik veya anti-sosyal davranış sergileyenlerin oranı %30 olarak bulunmuştur.

Genelde bağımlılık yaşayan insanlar obsesif yani takıntılı bireyler olabilir. Mükemmeliyetçi, aşırı kontrolcü davranışlar sergileyen bireylerde bağımlı olma riski daha yüksek diyebiliriz.

Ayrıca, travma sonrası veya depresyon rahatsızlığı bulunan kişiler de alkole ve hatta uyuşturucu maddeye kaçış yolu olarak başvurabilmektedir. Genelde bu tarz bir başlangıçta bağımlılık derecesinde görünmeyen kullanımdan sonra gittikçe tam bağımlı bir hale gelme durumu söz konusu olabilir.

Asosyal, içe dönük kişilik tiplerinde de daha cesaretli olmak adına alkol ve madde kullanımı sonrasında da bağımlılık mümkün olabiliyor.

Bağımlı Bireylerin Ortak Özellikleri Nelerdir?

• Madde kullanımlarında mutlaka bir dönüm noktası bulunmaktadır, ayrılık, yas vb bir sebep sıklıkla görülmektedir,
• Bağımlı kişiler genelde hayatlarının bir dönemlerinde bir travma geçirmiş olurlar,
• Madde veya alkol kullanımı öncesinde şaşırtıcı biçimde iyi bir hayatları olabilir, genelde mükemmeliyetçi kişilerdir,
• Madde bağımlılarında rastgele cinsel ilişki sık görülür,
• Bağımlılar her şeyi uçta yaşayan insanlardır,
• Genelde olaylara ya hep ya hiç zihniyetiyle yaklaşırlar.

Bağımlılık Yapıcı Maddeler Nelerdir?

Tütün, Alkol, Esrar, Atropin, Biperiden, Antikolinerjikler, Doğal olan Morfin, Kodein maddeleri, Yarı doğal yapılan Eroindir. Doğal olmayan sentetik maddeler ise; Meperidin, Metadon, Sedatif Hipnotikler, Diazepam, Lorazepam, Clonazepam, Meprobamat, Fenprobamat, Barbitürat, Halüsinojenler, LSD, Melek tozu olarak bilinen Fensiklidin, Extasy, Meskalin, Uyarıcı maddeler ise Stimulanlar, Kokain, Amfetamin, Kafein, Efedrindir. Uçucu maddeler; benzol, tiner, bali, tolüen ve son zamanlarda yaygınlaşan çakmak gazında bulunan bütan gazı da bağımlılık yapabilmektedir.

Yazar: İlker Yavuz
İletişim: [email protected]