Salatalık

Bu yazı dizisini hazırlarken salatalığın bir sebze değil meyve olduğunu öğrenmek beni oldukça şaşırttı. Biz yinede kolay bulunabilmesi açısından salatalık için sebzeler kategorisini uygun gördük.

Sizler için kapsamlı bir araştırma hazırladık. Umarım beğenirsiniz.

Salatalık Nedir?

Aslında salatalık, Cucurbitaceae ailesine ait bir meyvedir.

Bilimsel adıyla Cucumis sativus, olarak bilinen salatalık, kabak, karpuz, balkabağı ve diğer yaz kabağı türleriyle aynı aileye aittir.

Salatalık büyüdüğü bitki, yıl boyunca yenebilir ve silindir şeklindeki meyveyi üretir.

Farklı coğrafi bölgelerde farklı salatalık türleri yetişir. Farklı salatalık türleri, dünyanın farklı ülkelerinde yaşayan insanlar tarafından yaygın olarak tüketilir.

Genellikle salatalık, taze veya turşu şeklinde tüketilir. Taze bir şekilde tüketilen salatalıklar dilimleme salatalığı olarak bilinir.

Kornişon salatalık türü ise genellikle turşu yapımında kullanılır. 

Dilim şeklinde tüketilen salatalık türünden daha küçük olan türler de vardır. Bu tür salatalıklar tüm yıl boyunca bulunur.

Ancak salatalık en iyi Mayıs ve Haziran ayları arasında yetişir.

Salatalık Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Salatalık yaklaşık 10.000 yıl önce ilk olarak Hindistan’da ortaya çıkmıştır. Daha sonra salatalık, Hindistan’dan tüm dünyaya yayılmıştır.

Günümüze geldiğimizde ise birçok ülkede yaygın bir şekilde yetiştirilmektedir.

Uluslararası pazarlarda farklı salatalık türleri satılır ve farklı salatalık türlerini yıl boyunca rahatlıkla bulmak mümkündür.

Mısır, Yunanistan ve Roma gibi antik medeniyetlerde salatalık oldukça popülerdi.

Bu medeniyetlerde salatalık, sadece yiyecek olarak tüketilmiyordu. Aynı zamanda cilt üzerindeki faydalı etkilerinden dolayı da tercih ediliyordu.

Louis XIV, salatalığı oldukça seviyordu ve serada salatalık yetiştirme, onun zamanında başladı. Serada yetiştirme yapmanın amacı, bu lezzetli meyvenin her mevsim bol miktarda olmasını sağlamaktı.

Salatalığın ilk olarak ne zaman turşu yapımında kullanıldığı tam olarak bilinmiyor.

Ama yapılan araştırmalara göre kornişon türü salatalıklar, ilk olarak yerel Afrika bitkisinden ortaya çıkmış.

Daha sonra kornişon salatalıkların buradan dünyanın diğer yerine yayıldığı tahmin ediliyor.

Antik zamanlarda salatalık turşusu yapan ülkelerden biri de İspanya’ydı. Çünkü Roma imparatorları, salatalık turşusunu Akdeniz ülkesine götürmüşlerdir.

Salatalık Türleri

Salatalık, yendiği zaman bıraktığı soğuk ve rahatlatıcı his nedeniyle oldukça yaygın olarak tüketilmektedir.

Bu meyve, genellikle taze tüketilmek üzere yetiştirilir. Fakat salatalık turşu yapmak için yetiştirilen kornişon türü salatalıklar da bulunmaktadır.

Hindistan’da ise dilimlenmiş salatalık, güneşli öğle saatlerinde ferahlamak için sokaklarda satılmaktadır.

Salatalık çoğunlukla silindir şekline sahip ve boyutları 15 ile 22 santim arasında değişmektedir. Yine de salatalığın boyutları, yetiştirme faktörlerine göre farklılık gösterebilmektedir.

Salatalığın dış kabuğu, yeşil renkte olabildiği gibi beyaz renkte de olabiliyor.

Bazı salatalık türlerinde kabuk düz renk iken bazılarında ise çizgili olabilmektedir.

Kabuğun rengi ve deseni, salatalığın türüne bağlı olarak farklılık gösterir.

Salatalığın kabuğunun altında, bol miktarda su içeren ama aynı zaman çıtır çıtır olan açık yeşil renkli meyve kısmı yer almaktadır. Salatalığın orta kısmında ise çok sayıda yenilebilir çekirdek bulunur.

Birçok salatalık türü serada yetiştirilmektedir. Serada yetiştirilen türler tohum içermemektedir.

Daha ince kabuğa sahip olup, daha uzun olurlar. Genellikle 30 ile 50 santim arasında değişen boylarda yetişiyorlar.

Salatalık Nasıl Seçilir?

Salatalık sıcak karşısında oldukça hassas olduğu için marketlerde dolap içerisinde yer alan salatalıkları tercih etmek daha iyi bir seçenek olacaktır.

Salatalık, sert bir dokuya sahip olmalı ve kenarlara doğru yuvarlak olmalı.

Rengi ise açık yeşil ile koyu yeşil arasında değişmeli.

Çekirdek ve salatalık kabuğuyla ilgili konuları yukarıda detaylı bir şekilde ele almıştık. Ama seçim sürecinde, bilmeniz gerek bir şey var.

Kalın kabuklu salatalıklarda genellikle daha fazla çekirdek olur (ince kabuklu salatalıklarda ise daha az çekirdek olur).

Genellikle, sertifikalı organik yetiştiricilerden sebze ve meyve satın almanızı teşvik ediyoruz.

Salatalık söz konusu olduğunda da istisnaya yer yok.

Organik olarak yetiştirilen meyve ve sebzeler, insan sağlığını tehlikeye atan kimyasalları içermez.

Salatalık faydaları için tüketildiğini düşünürsek, ek kimyasallar alarak sağlığımızı tehlikeye atmak anlamsız olur.

Grup olarak organik yiyecekler üzerinde tekrarlanan araştırmaların gösterdiği üzere pestisit ve ağır metal gibi kirletici malzemelere maruz kalma olasılığı, sertifikalı organik sağlayıcılardan aldığınız meyve ve sebzelerde önemli ölçüde azalıyor.

Birçok durumda, salatalık satan yerel organik yetiştiriciler bulabilirsiniz.   Yine de eğer büyük süpermarketlerde yada gurme marketlerden alışveriş yapıyorsanız, organik olarak yetiştirilmiş salatalıklar bulabilirsiniz.

Salatalık Nasıl Saklanır?

Salatalıklar, birkaç gün boyunca buzdolabında saklanabilir. Salatalıklar uzun süre oda sıcaklığında kalmamalıdır. Çünkü bu süre içerisinde büzülürler ve pörsürler.

Salatalıkları neden buzdolabında tutmayı önerdiğimizi destekleyeceğiz.

Yiyecekler nerede saklanırsa saklansın, besin değerini ekleyen dört temel faktör vardır:

Hava ile temas etme, ışık ile temas etme, ısı ile temas etme ve saklama süresinin uzunluğu.

C vitamini, B6 vitamini ve karotenoyitler, ısı hasarına karşı duyarlı besin maddelerine iyi birer örnektir.

Bu nedenle bu besin maddelerini içeren yiyeceklerin buzdolabında saklanması, yiyeceklerdeki besin maddesi kaybını yavaşlatacaktır.

Eğer bir yemekte tüm salatalığı kullanmayacaksanız, salatalığı şeffaf saklama folyosuna sararak buzdolabında saklayabilirsiniz.

Genel kalite açısından baktığımız zamanda salatalık bir ya da iki gün içerisinde tüketilmelidir.

Salatalığın Faydaları Nelerdir?

Salatalık faydaları bakımından oldukça zengin ve düşük kalorili bir üründür. Aşağıda liste olarak verdiğimiz salatalığın faydaları maddelerinin detaylı açıklamalarına yazımızın ilerleyen bölümlerinden ulaşabilirsiniz.

• Düşük kalori oranına sahiptir.
• Beyin sağlığı ve bilişsel fonksiyonları korur.
• Kansere dönüşen tümörleri yavaşlatır.
• Bağırsak hareketlerini düzenler.
• Kabızlığı önler.
• Cildi nemlendirir.
• Göz çevresi halkalarını azaltır.
• Cildin tahriş olmasını azaltır.
• Tansiyonu düzenler.
• Kan şekeri seviyelerini sabitler.
• Kalp sağlığını korur.

Besin Değeri Açısından Zengindir

Salatalıklar düşük kalori değerine sahip olsa da birçok önemli vitamin ve mineral açısından oldukça zengindir.

Yaklaşık 300 gram soyulmamış, çiğ salatalık aşağıda değerlere sahiptir:

• Kalori: 45 Kalori
• Toplam yağ: 0 gram
• Karbonhidrat: 11 gram
• Protein: 2 gram
• Lif: 2 gram
• C Vitamini: Günlük gerekli miktarın 14%
• K Vitamini: Günlük gerekli miktarın 62%
• Magnezyum: Günlük gerekli miktarın 10%
• Potasyum: Günlük gerekli miktarın 13%
• Manganez: Günlük gerekli miktarın 12%

Normal servis porsiyonu salatalığın iki de biri olduğu düşünüldüğünde, yukarıda verilen değerin yaklaşık iki de biri alınacaktır.

Ayrıca salatalık, yüksek miktarda su içerir. Aslında salatalığın %96’sı sudan oluşmaktadır.

Besin değeri içeriğinden en fazla faydayı sağlamak için salatalık kabukları soyulmamış şekilde tüketilmelidir.

Salatalık düşük kalori değerine sahip olsa da su açısından ve birçok önemli vitamin ve mineral açısından zengindir.

Salatalığı kabuklarıyla yemek, salatalıktan en fazla faydanın sağlanmasına yardımcı olur.

Kansere Karşı Savaşan Antioksidan Kaynağıdır

Besleyici salatalıktan farklı biyoaktif bileşenler elde edilmiştir.

Bu bileşenler arasında kukurbitasin, glukozitler, lignan, apigenin ve firestin gibi flavanoller vardır.

Bu bileşenler, kansere karşı savaşma yetenekleri olan güçlü bileşenler olarak bilinir.

Çünkü bu bileşenler DNA ve hücreleri, oksidatif stresin yarattığı hasar karşısında korur. Özellikle fisetin, beyin sağlığı ve bilişsel fonksiyonların korunmasıyla ilişkilidir.

Diğer yandan kukurbitasin ise kansere dönüşen tümörleri küçültücü etkisiyle bilinmektedir.

İspanya’da bulunan Valencia Üniversitesi’ndeki yapılan araştırmaya göre, bir tür triterpen bileşeni olan kukurbitasin antioksidanı, kanser hücrelerinin ölmesini tetiklemektedir (bu süreç aynı zamanda apoptozis olarak da bilinir).

Kukurbitasinin apoptotik etkileri açısından en önemli mekanizma ise çekirdek faktörlerini veya genleri değiştirme ve tümör karşısı proteinleri aktive edebilme özelliğiyle ilgilidir.

Bu da tam olarak genlerin kaderinizi belirlemediğini gösterir:

Yüksek oranda antioksidan içeren yiyecek tüketmek, kanser riskini önemli ölçüde düşürebilir, hatta ailenizde kanser geçmişi olsa bile.

Bu özelliklerinden dolayı salatalık, doğal kanser tedavi yöntemleri arasında gösterilmektedir.

Bağırsak Düzenini Destekler

Salatalık tüketmek, bağırsak hareketlerinin düzenlenmesine yardımcı olmaktadır.

Kabızlığın ana nedenlerinden biri susuz kalmaktır. Çünkü susuz kalmak vücudun su dengesini bozar ve dışkının zor çıkmasına neden olur.

Salatalık bol miktarda su içerir ve vücudun ihtiyaç duyduğu suyu almasına yardımcı olur.

Yeterli miktarda su tüketmek, düzenli dışkıya çıkmayı sağlayabilir, kabızlığı engeller ve bağırsak hareketlerinin düzenli olmasını destekler.

Ayrıca salatalık, bağırsak hareketlerini düzenlemeye yardımcı olan lifleri içerir.

Özellikle salatalıkta bulunan ve çözünebilen bir lif türü olan pektin, bağırsak hareketlerini arttırıcı etkiye sahiptir.

Özetle salatalık faydaları içinde bol miktarda su ve lif içermesi bulunmaktadır. Su ve lifler, kabızlığı önlemeye yardımcı olur ve bağırsakları düzenler.

Göz Sağlığı için Faydalıdır

Salatalığın %95’i su olduğu için gözlerin çevresindeki cildin nemlenmesini sağlar.

E vitamini, cilt sağlığı üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu vitamin kolajen üretimini arttırır ve doğal kırışıklık karşıtı olarak davranır.

Ayrıca düzenli olarak salatalık tüketmek, görmeyi iyileştirmeye yardımcı olur.

Çünkü salatalık, kataraktı azaltacak birçok anti-enflamatuvar ve antioksidan bileşenlere sahiptir.

Hiperpigmentasyon, gözlerin çevresinde koyu renkli halkaların oluşmasına neden olur. Bu halkaların oluşma neden, yeterince dinlenmemekten kaynaklanır.

Salatalık ise koyu renkli göz çevresi halkaları için en iyi seçeneklerden biridir.

Salatalıkta bulunan antioksidanlar, cildin tahriş olmasını engeller. Salatalıkta bulunan C vitamini ise cildin rengini açar.

Tüm bu salatalık faydaları sebebiyle güzellik rutininin bir parçası olarak kullanılabilir.

Kalp Sağlığını İyileştirmeye Yardımcı Olur

Salatalıkta bulunan lignanların bağışıklık sistemini desteklediği, anti-enflamatuvar özellikleri olduğu ev kardiyovasküler hastalıklara karşı savaşmada destekleyici olduğu belgelerle gösterilmiştir.

Bitkisel yiyeceklerden (keten tohumu veya susam tohumu gibi lignan açısından zengin kaynaklar da dahil olmak üzere) lignan almanın etkilerini inceleyen çalışmalar, C reaktif protein seviyeleriyle ilişkili faydalar bulmuştur.

Bu faydalar genel ve düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) kolesterol seviyelerinin azaltılması ve tansiyon seviyelerinin düzenlenmesi olarak sayılabilir.

Salatalıklar da potasyum ve magnezyum gibi kalp sağlığı için oldukça önemli mineralleri sağlar.

Potasyum, tansiyonun sağlıklı seviyelere çekilmesiyle ilişkilendirilmiştir. Çünkü potasyum, vücudun sıvı kontrolü yapmasına yardımcı olur.

Bu nedenle meyve ve sebzelerden düşük miktarda potasyum almak, birçok durumda kalp sağlığının kötüye gitmesiyle ilişkilidir.

Magnezyum açısından zengin yiyecekler, tansiyon seviyelerini düzenlemeye ek olarak sinirlerin işlevleri, kalp atışının düzenli olması, sıvı dengesinin sağlanması, kan şekeri seviyelerinin sabit tutulması ve yüksek enerji değerleri elde edilmesiyle ilişkilidir.

Diyabeti Kontrol Eder

Araştırmacılar, salatalığın diyabeti kontrol etmeye ve engellemeye yardımcı olabileceği sonucuna varmıştır.

Kabak, su kabağı, kavun gibi salatalık da kukurbita fisifolia içerir.

Bu bileşen, kan şekerinin ani sıçramalar yapmasını azaltmaya yardımcı olabilir.

Fareler üzerinde yapılan bir çalışmaya göre salatalık kabuğunun da diyabet semptomlarını azaltmaya yardımcı olduğu bulunmuştur.

Teorilerden biri ise salatalıkta bulunan kukurbitanların insülin salınımını tetiklediği ve kan şekeri işlemesinde kilit rol oynayan hepatik glikojen hormon metabolizmasını düzenlediği yönündedir.

Aynı zamanda salatalık, düşük glisemik endekse (GI) sahiptir.

Yani salatalık, kan şekerini arttırabilecek karbonhidratları eklemeden önemli besin maddelerini sağlayabilir.